یکی از مباحث مهم در رابطة (ع)لم و دین، کیفیت پیدایش انسان است. از منظر (ع)لمی، نظریة تکامل به این بحث پرداخته است و از نظر دینی این بحث تحت (ع)نوان خلقت حضرت آدم و حواء مطرح شده و در زمینة نسبت این دو، دیدگاه های مت(ع)ددی مطرح شده است. بیشتر آثاری که از سوی اندیشمندان مسلمان در این زمینه نوشته شده، با توجه به آیات قرآن بوده و به روایات در این زمینه توجه لازم نشده است. درحالی که در روایات اهل بیت((ع)) بحث پیدایش انسان با تفصیل بیشتری بیان شده و اب(ع)اد جدیدی را در اختیار ما می گذارد. از منظر (ع)لمی انسان های نخستین بسیار قبل تر از زمانی که برای خلقت حضرت آدم((ع)) در نظر گرفته شده بر روی زمین موجود بوده اند؛ و درصورتی که آدم و حوا به (ع)نوان نخستین انسان ها بر روی زمین دانسته شوند، این موضو(ع) یکی از ت(ع)ارضات (ع)لم و دین قلمداد می شود. اما با توجه به روایات حضرت آدم و حوا نخستین آدمیان نبوده اند؛ بلکه قبل از آنها نیز موجوداتی آدم نما یا انسان نما بر روی زمین زندگی می کردند. بحث از اصل وجود و بیان خصوصیات این موجودات در روایات در حل این ت(ع)ارض نقش اساسی دارد. در این نوشتار با روش کتابخانه ای روایات ناظر به آدم نماها جم(ع) آوری و مورد بررسی قرار می گیرد و زمینه را برای بررسی های تطبیقی میان (ع)لم و دین فراهم می کند. با تحلیل روایات در این موضو(ع) اصل وجود آدم نماها و برخی از ویژگی های آنان، مانند خصوصیات ظاهری و اخلاقیات شان مشخص می شود. همچنین در مورد انقراض آنان نیز با توجه به روایات می توان گفت که یک امری مسلم بوده است.

حضرت آدم ((ع))، در مثنوی بیانگر حرکت سالکی است که از آغاز م(ع)رفت به نهایت کمال می رسد. آدم، پلّه پلّه از مقامات تبتل تا فنا به ملاقات الهی دست می یابد. این سیری که مولانا از آدم بیان می دارد برگرفته از قرآن و تفاسیر آنست. آدم در مثنوی شیخ کاملی است که از سوی خدا آمده است و با توبه و تضر(ع) و د(ع)ا به سوی او باز می گردد. مقام خلیفت اللهی آدم ((ع))، مشرو(ع)یت بخش، کار (ع)ارف است که با سرلوحه قرار دادن این مقام بواسطه شری(ع)ت که آراستگی به اخلاق الهی است، گام در طریقتی می نهد که او را خالی از نفس و تاریکیهای آن می نماید تا سرانجام به حقیقت که همان مقام خلافت الهی است، برسد.

سرگذشت آدم ((ع)) در کتب آسمانی به (ع)نوان ابوالبشر و اولین پیامبر در حقیقت، نماد و مظهر همه انسان های پاکنهادی است که با اراده و اختیار راه حق را می پویند و به س(ع)ادت ابدی و بهشت الهی نایل می شوند و در مقابل، سرگذشت و سرنوشت ابلیس، نمایانگر زندگی موجودات شروری است که با اراده و اختیار خویش راه باطل و دوری را طی می کنند و به شقاوت همیشگی و دوزخ ناشی از ا(ع)مال خود سقوط می کنند.در این مقاله به سرگذشت و منزلت حضرت آدم ((ع)) از دیدگاه قرآن پرداخته شده و با این دیدگاه به سرنوشت ابلیس و صفات رذیله اش که منجر به بدبختی او شد، اشاره شده است. نیز درباره شیوه های اغواگری شیطان و دیدگاه های متفاوتی که در خصوص سرگذشت آدم ((ع)) و ابلیس وجود دارد، به اختصار سخن رفته است.

سب نبی (ص) یا ائمه ((ع)) نزد مسلمانان آنقدر قبیح و غیر قابل تحمل است که به صراحت قانون مجازات اسلامی‏ خون سب کننده را هدر تلقی می کند. جائی که دولت اسلامی استقرار ندارد یا در قلمرو حکومت اسلامی قانونی راج(ع) به مجازات سب کننده وض(ع) نشده است،‏ قتل سب کننده موجب قصاص نیست؛ ولی وقتی قانونگذار بطور خاص در ماده 513 ق.م.ا،‏ برای جرم سب کننده نبی (ص) یا ائمه ((ع)) مجازات ا(ع)دام را وض(ع) کرده،‏ در مقام جلوگیری از اجرای (ع)دالت خصوصی است و دولت،‏ مسوولیت ا(ع)دام سب کننده را به (ع)هده می گیرد که لازمه اش دادرسی (ع)مومی و تشریفات قانونی است، با این حال اگر کسی در اجرای تکلیف شر(ع)ی سب کننده را بکشد،‏ قاتل باید این جرم را در دادگاه ثابت کند و در هر حال مستند به ماده 612 قانون مجازات اسلامی در صورت اخلال در نظم و امنیت جام(ع)ه،‏ مستحق مجازات حکومتی است؛ مگر اینکه رهبر با لحاظ شر(ع) و قانون اساسی،‏ با توجه به این که قوه قضائیه،‏ از شئونات وی است قاتل را از مجازات حکومتی م(ع)اف کند،‏ اما اگر قاتل،‏ سب کننده را در خارج از ایران به قتل برساند،‏ مرتکب از ت(ع)قیب کیفری و استرداد مصون است؛ اما چنانچه سب کننده با انگیزه غیر الهی به قتل برسد،‏ قاتل به مجازات ارتکاب قتل (ع)مدی محکوم می گردد.

در قرآن مجید، بخش زیادی از مفاهیم در قالب نماد و تمثیل بیان شده است. وجود این تمثیل ها در حقیقت نزدیک کننده هر چه بیشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. داستان های (ع)رفانی نیز که غالبا صورتی تمثیلی یا تاویلی دارند، از این سبک قرآن به ویژه در تاویل داستان های قرآنی بهره برده اند. یکی از داستان های رمزی در قرآن کریم، داستان حضرت آدم ((ع)) است که (ع)رفا در آثار خویش به اشارات آن توجه کرده اند و به طور صریح یا غیر صریح به رمز گشایی از آن پرداخته اند. هدف اصلی این مقاله، پژوهش پیرامون تجلی اشارات (ع)رفانی حضرت آدم در آثار (ع)طار است. در این پژوهش به داستان آدم ((ع)) در قرآن و تورات پرداخته ایم؛ همچنین چگونگی این داستان در مقولاتی چون آفرینش آدم، کارنامه شیطان، میوه ممنو(ع)، و توبه آدم همراه با شواهد ش(ع)ری بررسی شده است. تحلیل داده های پژوهش نشان داده است که آدم رمز (ع)قل کل و حوا رمز نفس کل است و در این داستان مار، شیطان و طاوس از موان(ع) سیر و سلوک اند که به تفصیل بدان پرداخته شده است.

نگرش های متفاوت به داستان آفرینش انسان، با تنو(ع) روایات، گرایش های گوناگونی را در حوزه مباحث درون دینی و حتی برون دینی ایجاد کرده است. کوشش برای فهم همه اب(ع)اد این داستان و آگاهی از رمز و رازهای خلقت آدمی اگرچه مطلوب، اما بسیار دشوار است. ترتیب (ع)ناصر محوری این داستان و احراز تقدم و تاخر آن نیز چندان آسان نیست.در این نوشتار، پس از گذری بر پیشینه تاریخی بحث خلقت، به مفهوم حقیقت و تمثیل در داستان آفرینش آدم پرداخته شده و سپس اجزا گوناگون آن در قرآن همانند: تکلم خداوند با ملائک، خلافت، پرسش فرشتگان و پاسخ خداوند، ت(ع)لیم و (ع)رضه اسما بر آدم و ملائک، سجده فرشتگان و امتنا(ع) ابلیس، اسکان آدم در بهشت، شجره ممنو(ع)ه، هبوط آدم، دریافت کلمات توسط آدم و توبه خداوند بر وی تحلیل و بررسی گردیده است. گفتنی است بررسی سیاق در دریافت مفهوم هر یک از (ع)ناصر مذکور نقشی ت(ع)یین کننده دارد؛ زیرا با در نظر گرفتن ارتباط این اجزا، م(ع)نای حقیقی آن بهتر رخ می نماید.نتیجه برآمده از این پژوهش گویای آن است که داستان آفرینش و سرگذشت انسان در قرآن، متضمن مفاهیم (ع)میق فلسفی- (ع)رفانی و شیوه بیان آن بر وجهی تمثیلی است؛ به گونه ای که ساختار درونی داستان حاکی از واق(ع)یت، اما ترکیب و بیان آن به صورت یک حادثه و بر وجه تمثیل است.

خداوند در قرآن کریم جریان خلقت حضرت آدم ((ع)) را در آیات مختلفی بازگو نموده است. بخشی از این آیات به موضو(ع) سجده فرشتگان بر آن حضرت اختصاص یافته است که قط(ع)ه ای زیبا، غرورآفرین اما مشکل از نظر تفسیری است، به گونه ای که مفسران درباره چیستی و چگونگی سجده فرشتگان به بحث و بررسی پیرامون دیدگاه های مختلفی نظیر: پیشانی بر زمین نهادن فرشتگان، خضو(ع) و خشو(ع) آنها و قرارگرفتن آدم به (ع)نوان قبله گاه آنان، پرداخته اند. مفسران درباره اینکه شخص حضرت آدم ((ع)) یا نو(ع) آدمی و حضرت به (ع)نوان نماینده دیگر انسان ها مسجود له فرشتگان بوده و نیز درباره اینکه در امر به سجده، خطاب شامل همه فرشتگان بوده است یا برخی از آنان، اختلاف نظر دارند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاه های فوق بر آن است که امر به سجده در این آیات، امر حقیقی است و این امر برای تکریم و ت(ع)ظیم شان آدم انجام یافته است و فرشتگان برای امتثال فرمان خداوند جبین بر خاک نهاده اند.

برخی از محقّقان با استناد به آیه «کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَ(ع)َثَ اللَّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَ(ع)َهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیحْکُمَ بَینَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ» (بقره/213)، نبوّت آدم را منتفی و حضرت نوح((ع)) را نخستین پیامبر خدا می دانند؛ زیرا مردمان نخستین بر روش و آیین واحدی زندگی می‏کردند که نیازی به پیامبر (حجّت بیرونی) نداشتند، با آغاز اختلاف‏هایی که دیگر با حکم (ع)قل (حجّت درونی) به‏تنهایی قابل حل نبود، خداوند ب(ع)ثت انبیاء را با فرستادن حضرت نوح((ع)) آغاز کرد که از جمله آیات «شَرَ(ع)َ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ مَا وَصَّی بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَینَا إِلَیکَ ...» (شوری،13) و «إِنَّا أَوْحَینَا إِلَیکَ کَمَا أَوْحَینَا إِلَی نُوحٍ وَالنَّبِیینَ مِنْ بَ(ع)ْدِهِ» (نساء، 163) و نیز احادیث م(ع)تبر مبیّن آن است. این جستار ضمن بررسی دلایل این دسته از پژوهشگران، با تدبّر در آیات قرآن و مطال(ع)ۀ احادیث، پیامبری آدم ابوالبشر را با مؤلّفه های مطرح شده برای ب(ع)ثت و نبوّت انبیا به بوتۀ نقد و سنجش گذارده است.

بررسی تطبیقی داستان پسر آدم ((ع)) در باب چهارم سفر پیدایش موضو(ع) مقاله حاضر است. این مقاله ضمن بررسی داستان هابیل و قائن (قابیل) در سفر پیدایش و مقایسه آن با قرآن، س(ع)ی در تقریب دیدگاه قرآن و تورات دارد. زیربنای تشری(ع) احکام جزایی که در داستان پسران آدم ((ع)) شکل می گیرد، از مباحث مهمی است که در مقاله حاضر مورد بررسی قرار گرفته است.

ب(ع)ضی از متشابهات در (ع)ناصر و اجزای داستان حضرت آدم((ع)) راج(ع) به (ع)صیان آدم، رابطۀ هبوط آدم با خلافت او، پیمان الهی و اسماء الهی است. پرسش های مطرح شده در زمینۀ کشف حقیقت این (ع)ناصر متشابه در ذهن مخاطب و برداشت ها و تأویل های ارائه شده، ضرورت واکاوی هرمنوتیکی این موضو(ع) را آشکار می کند. میبدی و گنابادی با رویکرد (ع)رفانی از مضامین متشابه، نمادین و رمزگونۀ داستان آدم رمزگشایی کرده اند؛ ولی واکاوی هرمنوتیک سنّتی یا مدرن در متن هر مفسّر درخور تأمل است. (ع)لت انتخاب این دو تفسیر برای این پژوهش این است که هر دو با تأکید بر شیوۀ تفسیر (ع)رفانی و با بهره گرفتن از زبان رمزی به روشنگری (ع)ناصر مبهم این داستان مبادرت ورزیده اند و اصولاً میان درک مفاهیم متافیزیک و انتزا(ع)ی و تفسیر (ع)رفانی که زبان رمزی و ادبی دارد، سنخیّت بیشتری وجود دارد. از منظر هرمنوتیکی، میبدی و گنابادی ضمن بیان م(ع)انی مت(ع)دّد اسماء و کلمات الهی، با بیان ژرفناکی و اسرارآمیزبودن آنها راه مخاطبان را برای ارائۀ تأویل های دیگر فراهم کرده اند و بر مبنای هرمنوتیک مدرن، دستیابی به م(ع)انی نهایی را غیرممکن می دانند؛ هرچند به صراحت این موضو(ع) را بیان نکرده اند. گنابادی در تفسیر (ع)رفانی متشابهات داستان آدم((ع))، بیشتر با رویکردی اجتهادی و استدلالی و میبدی با رویکردی ذوقی و با لحنی (ع)ارفانه و (ع)اشقانه ورود پیدا می کنند. این پژوهش به شیوۀ تحلیل کیفی محتوای متن به سامان رسیده است.